زندگینامه استاد شهریار شاعر معروف ایرانی؛ سید محمدحسین بهجت تبریزی ملقب به شهریار، در یازدهم دی ماه سال ۱۲۸۵ چشم به جهان گشود. او از شاعران معاصر ایرانی است که اهل تبریزی می باشد. شهریار به زبان‌های فارسی و ترکی آذربایجانی، شعر گفته است. این شاعر در خصوص شعر سرودن در انواع مختلف شعر مانند قصیده، مثنوی، غزل، قطعه، رباعی و شعر نیمایی مهارت فراوانی داشت. اما بیشترین اشعار سروده شده از نوع غزل می باشد. اگر می خواهید درباره زندگینامه شهریار این شاعر معروف و پرآوازه ایرانتی بدانید با توکامگ همراه باشید.
زندگینامه شهریار
سید محمدحسین بهجت تبریزی، شاعر نامدار ایرانی در یک خانوادۀ اهل ادب در روستای خُشگِناب بستان آباد شهر تبریز متولد شد. نام پدر وی حاج میرآقا خشکنابی و مادر او خانم ننه نام داشت. شغل پدر شهریار، وکیل و اهل ادب و مادرش خانه دار بود.
شهریار هم زمان با انقلاب مشروطیت به دنیا آمد. استاد شهریار صاحب پنج برادر و هفت خواهر بود. مربیان او پدر، مادر و سپس مرحوم امیر خیزی بودند که به او قرائت قرآن، ترسل و نصاب و گلستان سعدی و حافظ را آموزش دادند. او پس از یادگیری با دیوان حافظ به شعر و ادبیات علاقه مند شد.
شهریار ارادت بسیاری به علی بن ابی‌طالب داشت و همچنین این شیفتگی را نسبت به حافظ و فردوسی می داشت. مجموعه شعر «حیدر بابایه سلام» و «مجموعه اشعار سهندیه» از معروف ترین آثار شهریار به زبان ترکی می باشد. این اشعار در میان دیگر سروده ها جزء به نام ترین پاسار ادبیات ترکی آذربایجان به شمار می‌روند. شهریار در این اشعار درباره نجابت، ریشه داری، نیک منظری و روستایی که در زمان کودکی زندگی می کرد و کوه سهند سخن گفته است.
تحصیلات استاد شهریار
محمدحسین تحصیلات کلاسیک خود را در مدرسه متحده و سیکل را در مدرسه فردوسی تبریز گذراند. در سال 1300 برای ادامه تحصیل رهسپار تهران شد و در تهران تحصیلات متوسطه را در دارالفنون سپری کرد. سپس در سال 1303 شمسی وارد مدرسه پزشکی شد.
شهریار در اوایل تحصیل‌پزشکی در تهران عاشق دختری به نام ثریا دختر عبدالله امیرطهماسبی شد. آن‌ها چندسالی باهم نامزد بودند. اما ثریا به اجبار خانواده‌اش با چراغعلی‌سالار حشمت معروف به امیراکرم ازدواج می‌کند. چراغعلی سالار از رقبای عشقی شهریار و عموزاده رضا شاه پهلوی بود.
حدودا شش ماه قبل از گرفتن مدرک دکترا، تحصیلش را به دلیل شکست عشقی و ناراحتی رها کرد و دیگر سمت رشته پزشکی نرفت. اولین کتاب شعر شهریار به تلاش ابوالقاسم شیوا که یکی دوستان صمیمی شهریار بود در سال 1308 منتشرشد.
محمدحسین در سال ۱۳۱۰ زمانی که ۲۵ ساله بود، به‌کمک استاد کمال الملک نقاش مشهور، در شهر نیشابور خانه‌ای گرفت. او به‌مدت چهار سال یعنی تا سال ۱۳۱۴ در سازمان اسناد آن شهر مشغول به‌کار بود. در سال ۱۳۱۳ پدرش میرآقا خشگنابی درگذشت. خود شهریار در اواخر سال ۱۳۱۴ به علت بیماری به تهران منتقل شده و دوباره با عشق گذشته اش برخورد کرد. شهریار با دیدن عشق قدیمی خود، ابیات زیبایی از غزل به زبان آورد و گفت:
«آمدی جانم به قربانت ولی حالا چرا – بی‌وفا حالا که من افتاده‌ام از پا چرا»
بعداز آن شهریار و ثریا هیچ ارتباطی بایکدیگر نداشتند و ثریا هفت سال بعد از فوت شهریار یعنی سال 1374 دارفانی را وداع گفت. شهریار در سال 1315 در بانک کشاورزی استخدام شد و پس از آن به تبریز انتقال یافت. دانشگاه تبریز، محمد حسین تبریزی را یکی از پاسداران شعر و ادب میهن معرفی کرد و برای قدردانی از زحمات و تلاش‌های او عنوان دکتری افتخاری دانشکدهٔ ادبیات و علوم انسانی تبریز را دادند.
ازدواج استاد شهریار
سید محمد حسین تبریزی در سال ۱۳۳۳، یعنی هنگامی که ۴۸ سال داشت با نوۀ عموی خود به نام عزیزه عبدالخالقی ازدواج می کند. این دوشیزه ۲۱ ساله و دارای شغل معلمی بود. ثمرۀ ازدواج این دو نفر سه فرزند با نام های شهرزاد زاده ۱۳۳۳ و مریم زاده ۱۳۳۶ و یک پسر بنام هادی زاده ۱۳۳۸ می باشد.
همنشینان استاد شهریار
شهریار در طول دوران جوانی با افراد بسیاری از صاحب نظران و اندیشمندان حوزۀ هنر و ادب همنشینی می کرد. از جمله عالمان هنر و ادب می‌توان به ابوالحسن صبا، محمدتقی بهار، ایرج میرزا و عارف قزوینی اشاره کرد. همچنین در سال‌های بعد از آن نیز با نیما یوشیج، هوشنگ ابتهاج، کریم امیری فیروزکوهی و تعداد دیگری از اندیشمندان حوزه ادبیات رفاقت و دوستی برقرار کرد.
آثار استاد شهریار
شهریار، از جمله شاعرانی بود که شعر را بستری مناسب برای بیان افکار عمیق و اندرزگو به شمار آورده. در اشعار خود از پندهای اخلاقی، پرورشی در ترکیب انواع متفاوت شعر علی الخصوص در قطعات، رباعیات و دوبیتی ها استفاده کرده است. طرف صحبت این گونه اندیشه ها و معانی اصولاً انسان ها و بشریت در همه دوره ها بوده و نه خطا و لغزش های کوچک، شخصی و خاص.
شعر های شهریار دارای تنوع بسیاری است و شامل گونه های متفاوتی از شعر در قالب‌های مختلفی می باشند. نخستین دفتر شعر شهریار با عنوان «روح پروانه» طی سال های ۱۳۰۸ الی ۱۳۱۰ شمسی با مقدمه هایی از استاد بهار، سعید نفیسی و پژمان بختیاری با حمایت کتابخانه خیام منتشر شد. بسیاری از سروه های وی به فارسی و زبان ترکی آذربایجانی می باشند. آخرین مجموعه اشعار شهریار بعد از فوتش در تابستان سال ۱۳۶۹ با عنوان «جلد سوم دیوان شهریار شامل اشعار منتشر نشده» در انتشارات رسالت تبریز در پانصد صفحه به انتشار رسید.
بعد از آن، کلیات اشعار شهریار، در یک مجموعه چهار جلدی از انتشارات زرین نشر داده شد. طبق آمار گرفته شده از کلیات اشعار شهریار، دیوان های متعدد او دارای بیست هزار و شصت بیت شعر سنتی است و حدودا پانزده منظومه و شعر آزاد در قالب های تازه از زبان استاد شهریار گفته شده است.
سروده های شهریار
نخستین منظومه شهریار به زبان ترکی آذربایجانی «زبان مادری اش» بود و نام اولین اشعارش، «حیدر بابا سلام» نام داشت. این دیوان حاوی ۷۶ قطعه که هر قطعه از پنج مصرع هیجانی تشکیل شده است. سه مصرع اول با دو مصرع آخر به طور مجزا، قافیه یک شکل دارند. قابل ذکر است اشعار حیدر بابا سلام جزء اشعار ارزنده قرار گرفته و به ۸۰ زبان رایج دنیا ترجمه شده است.
شهریار در ساخت اشعارش از انواع متفاوت شعر فارسی همچون قصیده، مثنوی، غزل، قطعه، رباعی و شعر نیمایی نیز استفاده می کرد. در میان انواع مختلف اشعار، دو غزل با نام های «علی ای همای رحمت» و «آمدی جانم به قربانت» از محبوبیت بیشتری برخوردار است. شهریار در خواندن گونه های گوناگون شعر فارسی، همانند قصیده، مثنوی، غزل، قطعه، رباعی و شعر نیمایی بسیار ماهر بود. اما بیشتر از گونه های دیگر، در غزل چیره دست بود.
عناوین برخی از اشعار شهریار
در این بخش از زندگینامه شهریار، برخی از اشعار او را معرفی می‌کنیم:
- حیدربابا (به زبان ترکی آذربایجانی)
- سهندیه (به زبان ترکی آذربایجانی)
- علی ای همای رحمت
- علی و شب
- دو مرغ بهشتی
- افسانه شب _ در ۱۶۲۴ بیت سروده شده که آسان ترین مثنوی شهریار می باشد.
برجسته ترین اشعار شهریار
در زندگینامه شهریار به این موضوع باید اشاره کرد که او بخاطر سرودن اشعار نادر و زیبا دربارۀ ستایش امیر مومنان حضرت علی (ع) و سایر امام دیگر به عنوان شاعر اهل بیت، شهرت و محبوبیت بسیاری یافت. از جمله مهم‌ترین و محبوب ترین اشعار شهریار می توان به شعر «علی ای همای رحمت» اشاره کرد. این شعر به دست استاد شهریار در وصف و ستایش امیرالمومنین حضرت علی (علیه السلام) سروده شده است.
علی ای همای رحمت تو چه آیتی خدا را که به ماسوا فکندی همه سایهٔ هما را
دل اگر خداشناسی همه در رخ علی بین به علی شناختم من به خدا قسم خدا را
برو ای گدای مسکین در خانۀ علی زد که نگین پادشاهی دهد از کرم گدا را
سایر آثار استاد شهریار
از جمله آثاری که شهریار در طول زندگی اش به آن پرداخته به شرح زیر است.
- مکتب شهریار (چاپ اول دیوان)، جلد ۱ ، تهران، ۱۳۳۲، جلد ۲ ، تهران، ۱۳۲۸، جلد ۳ ، تهران، ۱۳۳۵ جلد ۴، تهران، ۱۳۳۶٫
- کلیات دیوان شهریار (مجموعه ۵ جلدی)، جلد ۱، تبریز، تیر ۱۳۴۶ ، جلد ۲، تبریز، خرداد سال ۱۳۴۶٫
نکته: کلیات اشعار شهریار بیش از ۱۵ هزار بیت، از غزل، قصیده، مثنوی و قطعه است.
نقش شهریار در انقلاب اسلامی
شهریار در سال ۱۳۵۷ با جریانات انقلاب اسلامی همراه بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، او اشعاری دربارۀ ستایش نظام جمهوری اسلامی ایران خواند. اردیبهشت سال ۱۳۶۳ مراسم بزرگداشت بزرگی برای استاد شهریار در تبریز برگزار کردند.
تقویم و تاریخ زندگینامه شهریار
تمامی اتفاقات و رویدادهایی که در زندگی استاد شهریار افتاده است به همراه تاریخ به شرح زیر هستند.
- ۱۲۸۳ تا ۱۲۸۵: تولد شهریار در شهر تبریز
- اسفند ۱۲۹۹: سفر به تهران برای ادامه تحصیل
- ۱۳۰۸: انتشار مثنوی «روح پروانه»
- ۱۳۰۸: فوت سید ابوالقاسم شهیار (صمیمی‌ترین دوست شهریار)
- ۱۳۱۰: چاپ کتاب شهریار با مقدمه ملک الشعراء بهار، سعید نفیسی، پژمان بختیاری و شروع کار در اداره ثبت اسناد و املاک.
- ۱۳۱۳: (۲۳ رمضان) از دست دادن پدر.
- ۱۳۲۱: انتشار مثنوی «صدای خدا» با مقدمه «حسن ارسنجانی»
- ۱۳۲۵: چاپ و انتشار منظومه «قهرمانان استالینگراد» با مقدمه «علی شاهنده»
- ۱۳۲۸: چاپ جلد اول دیوان با مقدمه «علی زهری» (البته در ۱۳۳۳ منتشر شد).
- ۱۳۲۹-۳۰: خواندن و سرودن منظومه «حیدربابا سلام».
- ۱۳۳۳: چاپ «منتخب آثار شهریار» توسط نشریه مهرگان، ازدواج با عزیزه عبدالخلقی، فوت مادر، تولد اولین فرزند شهریار به نام شهرزاد
بخش دوم تقویم و تاریخ زندگی نامه شهریار
- ۱۳۳۴: آغاز نوشتن قرآن و انزوای تدریجی
- ۱۳۳۵: انتشار جلد دوم دیوان و سوم دیوان در تهران
- آبان ۱۳۳۶: سرودن مثنوی «مولانا در خانقاه شمس» به مناسبت «روز مولانا»، چاپ جلد چهارم دیوان در تهران، تولد دومین فرزند شهریار به نام مریم
- تیر ۱۳۳۷: آخرین دیدار با «نیما یوشیج» در تبریز، نامگذاری ۱۶ اسفند به نام «روز شهریار» در آذربایجان، بزرگداشت از او با حضور عده‌ای از شاعران و نویسندگان
- ۱۳۳۸: به دنیا آمدن فرزند سوم شهریار به نام هادی
- ۱۳۴۰: ترجمه بخشی از اشعار او به زبان انگلیسی
- ۱۳۴۳: سفر به «خشگناب» و سرودن جلد دوم «حیدر بابایه سلام»، انتشار کتاب «شهریار و حیدر بابایه سلام» تألیف «پروفسور احمد آتش» در ترکیه
- ۱۳۴۵: دعوت به شوروی برای شرکت در جشن «دویست و پنجاهمین سالگرد تولد ملا پناه واقف»، سرودن شعر «سهندیه» در جواب بولود قره چورلو «سهند» شاعر آذربایجانی
- ۱۳۴۶: چاپ دوم «حیدربابا» با مقدمه «دکتر منوچهر مرتضوی»، اصرار به قبول کردن «ریاست کتابخانه پهلوی» و «مهاجرت به تهران» از طرف حکومت پهلوی و خودداری او، (تیر) چاپ دیوان با اسم «کلیات دیوان شهریار مجموعه پنج جلدی» در تبریز
- ۱۳۴۸: اعطا کردن درجه «استاد افتخاری» به او از طرف دانشگاه تبریز و تجلیل از وی
- خرداد ۱۳۴۹: چاپ جلد دوم دیوان با اسم «کلیات دیوان شهریار، جلد دوم» در تبریز
- ۱۳۶۳: (۲۹ تا ۳۱ فروردین) برگزاری «کنگره بزرگداشت او» به مناسبت «هشتادمین سالگرد تولدش» در دانشگاه تبریز
- ۱۳۶۶: (۲۹ تیر) دیدار با «آیت الله خامنه‌ای»، (۱۹ آذر) آغاز بیماری، بستری شدن در بیمارستان امام خمینی تبریز
- ۱۳۶۷: (۹ مرداد و شهریور) شدید شدن بیماری، انتقال به بیمارستان «مهر» تهران
- ۱۳۶۷: (۲۷ شهریور) فوت استاد شهریار در ساعت ۶:۴۵ بامداد در بیمارستان مهر تهران، (۲۸ شهریور) تشییع از بیمارستان تا فرودگاه مهرآباد و انتقال پیکر به تبریز، (۲۹ شهریور) دفن در مقبره الشعرای تبریز و اعلام عزای عمومی در آذربایجان
فوت استاد شهریار
شهریار در روزهای آخر زندگی اش به علت بیماری در تهران بود. او قصد داشت به شهر شیراز برود و در آرامگاه حافظ حاضر شود. ولی بعد از گذشت مدتی از این کار صرف نظر کرده و راهی تبریز شد. زمانی که بیماری استاد شهریار وخیم‌تر شد، اول از همه در بیمارستان امام خمینی تبریز بستری شد.
پس از گذشت هشت ماه به فرمان «آیت الله خامنه ای» شهریار با هواپیما به تهران منتقل و در بیمارستان مهر تحت درمان قرار گرفت. اما روند درمان برای او تاثیری نداشت و سرانجام در سن 81 سالگی، در تاریخ ۲۷ شهریور ماه سال ۱۳۶۷ دار فانی را وداع گفت. طبق وصیت خود شهریار به تبریز منتقل شد و در مقبره الشعرا تبریز دفن گردید. شهریار آخرین شاعری بود که در آرامگاه مقبره الشهدا مدفون گشت.
بیت زیر از آخرین اشعاری است که شهریار سروده و بر روی سنگ قبرش ثبت گردیده است.
«نقش مزار من کنید این دو سخن که شهریار – با غم عشق زاده و با غم عشق داده جان»
یادبود هرساله از شاعر بزرگ شهریار
۲۷ شهریور ماه هر سال، مراسم بزرگداشت شهریار توسط بنیاد شهریار برگزار می‌شود و این تاریخ را روز شعر و ادب فارسی نامگذاری کرده‌اند. همچنین برای یادبود این شاعر بزرگ مجموعۀ تلویزیونی به کارگردانی کمال تبریزی در سال ۱۳۸۴ تولید شد که زندگینامه شهریار را به نمایش می گذارد.
این سریال در سال ۱۳۸۶ از طریق شبکهٔ دو سیما پخش شد و اعتراضاتی به همراه داشت. دختر شهریار، مریم بهجت تبریزی دربارۀ این فیلم انتقادات منفی داشت و می گفت «نود درصد سریال شهریار ساختگی است». اما نظر پسر شهریار، هادی بهجت تبریزی دربارۀ این فیلم به این صورت بود؛ «این سریال در کلیات هیچ مشکلی نداشت و در جزئیات هم دست هنرمند باز است که تغییراتی برای جذابیت فیلم به وجو آورد.»
کلام آخر
در این مقاله زندگینامه ی شهریار به طور کامل گفته شده است. امیدوارم این مطالب برای شما مفید و جالب بوده باشد.
بیشتر بخوانید:
