ابوریحان بیرونی یکی از بزرگترین و برجسته‌ترین دانشمندان تاریخ ایران می‌باشد. این دانشمند در طول زندگی خود آثار و اختراعات فراوانی در زمینه‌های مختلف داشته است. وی در زمینه‌هایی همچون فیزیک، اخترشناسی، ریاضی، نجوم، جغرافیا و زمین‌شناسی سرآمد دوران خود بود. در این بخش از مجله خبری توکامگ قصد داریم مختصری از زندگینامه ابوریحان بیرونی این دانشمند پرآوازه را برای شما بیان کنیم همراه ما باشید.
زندگینامه ابوریحان بیرونی
ابوریحان بیرونی با نام کامل ابوریحان محمد بن احمد بیرونی در 13 شهریور سال 352 شمسی در شهر کاث ولایت خوارزم متولد شد. پدر او ابوجعفر احمد بن علی اندیجانی، در دربار خوارزمشاه اخترشناس و مادرش نیز ماما بود.
علت شهرت ابوریحان بیرونی
از دلایل شهرت او به بیرونی مهاجرت آن‌ها به یکی از روستاهای اطراف خوارزم است. اخراج پدرش از دربار به دلیل حسادت و بدگویی موجب مهاجرت آن‌ها شد و چون برای مردم آن روستا غریبه بودند به آن‌ها بیرونی می‌گفتند.
علاقه‌ی ابوریحان بیرونی به کسب علم
باتوجه به سرگذشت و زندگی نامه ابوریحان بیرونی او از همان کودکی به یادگیری علم علاقه داشت و از همان دوران علوم مختلفی را فراگرفت. پدر او در کودکی این دانشمند از دنیا رفت و او با مادر خود زندگی می‌کرد.
ابوریحان بعد از آن که با این امیر نصر منصور بن علی بن عراق که ریاضی‌دان و ستاره‌شناس بزرگی در آن زمان بود آشنا شد، توانست به دربار خوارزم راه پیدا کند و در مدرسه سلطنتی دربار به فراگیری علوم مختلف بپردازد.
فعایت‌های اخترشناسی ابوریحان بیرونی
او تنها زمانی که فقط ۱۷ سال داشت با استفاده از یک حلقه درجه‌دار ارتفاع نصف النهاری خورشید را در شهرکاث حساب کرد و موفق به مشاهده تغیرات تابستانی در یکی از روستاهای نزدیک کاث شد. در زندگی نامه و سرگذشت ابوریحان بیرونی آمده‌است که او تحقیق و نگارش کتابی را با عنوان نقشه‌کشی را قبل از 22سالگی خود شروع نمود و توانست با بررسی نقشه‌های جغرافیایی نیم کره ی زمین را رسم کند.
ابوریحان بیرون با همکاری ابوالوفای بوزجانی در اخترشناسی توانست با مشاهده‌ی خورشید گرفتی در 7خرداد سال387 قمری فاصله جغرافیایی دو شهر کاث و بغداد را حساب کند. به این صورت که همزمان او در شهر کاث و ابوالوفای بوزجانی در شهر بغداد خورشید گرفتگی را مشاهده کرده و باتوجه به اختلاف زمانی مشاهده خورشیدگرفتگی توانست اختلاف جغرافیایی دو شهر را به دست آورد.
سفرهای ابوریحان بیرونی
در زندگی نامه ابوریحان بیرونی آمده‌است که او تا 25 سالگی خوارزم را ترک نکرد. اما بعد از آن برای تحقیق از خوارزم به خراسان و بعد از آن به ری، طبرستان و جرجان رفت و بعد از چند سال دوباره به خوارزم بازگشت.
درگذشت ابوریحان بیرونی
او به دلیل کهولت سن در 22 آذر ماه سال ۴۳۷ خورشیدی زمانی که بیش از ٨٠ سال داشت چشم از جهان فروبست.
آرامگاه ابوریحان بیرونی
آرامگاه این دانشمند بزرگ ایرانی در جنوب شهر غزنه واقع است. متاسفانه در حال حاضر مقبره او کاملا تخریب شده و هیچ سنگ قبر و مقبره‌ای ندارد. این مقبره اکنون به دلیل بازسازی و مرمت بسته می‌باشد.
طرح پیشنهادی برای بازسازی آرامگاه او به شکل یک ستاره ۸ ضلعی با ترکیبی از معماری عصر غزنوی و طرح‌های اسلامی است.
حکومت‌های هم دوره با ابوریحان بیرونی
زمانی که او مجدد به خوارزم بازگشت ابوالعباس مامون به حکومت رسیده‌بود. ابوریحان در دربار آل مامون هفت سال به عنوان مشاور ابوالعباس مامون فعالیت داشت. بعد از حمله‌ی محمود غزنوی به خوارزم، او دانشمندان دربار خوارزم را اسیر و به غزنه فرستاد. یکی از این دانشمندان ابوریحان بیرونی بود که به اسارت گرفته‌شد و به غزنه رفت.
آثار و کتاب‌های ابوریحان بیرونی
باتوجه به زندگی نامه و سرگذشت ابوریحان بیرون او زمانی که ۲۸ سال داشت کتاب آثار الباقیه را در شهر جرجان نوشت. بعد از آن که ابوریحان به اسارت گرفته‌شد باقی عمر خود را درغزنه سپری کرد. او در مدت اسارت خود در مقدمه کتاب تحدید نهایات الاماکن، درباره حکومت غزنوی سخن گفته‌است.
در زمان لشکر کشی محمود غزنوی به هند، ابوریحان با او رفت و در آن‌جا به علوم هندی علاقه‌مند شد. او در هند شروع به تحقیق و مطالعه کرد و بعد از هفت سال کتاب تحديد النهايات الاماکن را به پایان رساند.
کتاب‌‌ها و نوشته‌های ابوریحان بیرونی
از ۱۵۳ اثر این دانشمند بزرگ تنها ۳۵ اثر باقی مانده‌است. در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره کرده‌ایم:
- آثارالباقیه
- اسطرلاب
- سدس (حکایه الاله الموسمومه بالسدس الفخری)
- تحدید
- چگالی ها (مقاله فی النسب التی بین الفلزات و الجواهر فی الحجم)
- سایه‌ها
- وترها (استخراج الاوتار فی الدائره)
- التفهیم (التفهیم لاوائل صناعه التنجیم)
- ماللهند
- قره الزیجات
- قانون مسعودی
- ممرها (تمهید المستقر لتحقیق معنی الممر)
- الجماهر (الجماهر فی معرفه الجواهر)
- تسطیح (تسطیح الصور و تبطیح الکور)
- مغالید
- صیدله (کتاب الصیدله فی الطب)
پژوهش‌ها و اختراعات ابوریحان بیرونی
ابوریحان علاوه بر کتاب‌هایی که نوشته پژوهش‌های زیادی نیز داشته‌است که عبارت‌اند از:
- ساخت ترازو برای سنجش وزن مواد جامد
- چگالی سنج
- به‌دست‌آوردن جَیب یک درجه
- رسم نقشه جغرافیایی
- چاه آرتزین
- حرکت خاصه وسطی خورشید
- خاصیت فیزیک الماس و زمرد
- جزرومد رودها و نهرها
- چشمه های متناوب
- اشکال هندسی گُل ها و شکوفه ها
- امکان خلأ
- بررسی نحوه ساخت عسل به وسیله زنبور
- رصد خسوف و کسوف
- مقدار حرکت دوری ثوابت
- تحقیق در تأسیس دولت ساسانیان
- یافتن سلسله هخامنشیان
- تصاعیف خانه های شطرنج
- ساختن کره جغرافیایی
- ساختن آلات و افزارهای رصدی همانند سه میله، شاغول و غیره.
- طرح نظریاتی درباره ی وجودِ قاره آمریکا
- ساخت محراب برای مساجد و نحوه یافتن قبله
کلام آخر
در این مقاله سعی کردیم بخش بسیار کوچکی از زندگینامه ابوریحان بیرونی را برای شما بیان کنیم. او یکی از بزرگترین دانشمندان ایرانی می‌باشد که نه تنها در نزد ایرانیان مقام والایی دارد، بلکه در نزد کشورهای خارجی نیز بسیار محترم است.
بیشتر بخوانید:
