در جواب به سوال خواجه نصیرالدین طوسی که بود و چه کرد باید گفت که این شخص متکلم، فیلسوف و ریاضیدان بزرگ ایرانی در قرن هفتم هجری است. همچنین رساله‌های علمی و کتب متعددی را در موضوعات گوناگون ثبت کرده. خواجه نصیرالدین طوسی را در علم، همتای بوعلی سینا می‌دانند. همانطور که بوعلی سینا در طب سرآمد بود، خواجه نصیر نیز در ریاضیات سرآمد و ماهر بود. در تقویم روز پنجم اسفند ماه را به عنوان روز بزرگداشت خواجه نصیرالدین طوسی و روز مهندس نام گذاری کرده‌اند. در ادامه با توکا مگ همراه باشید تا با زندگینامه این اعجوبه‌ی نجوم و ریاضیات بیشتر آشنا شوید.
تولد خواجه نصیرالدین طوسی
محمد بن محمد بن حسن طوسی معروف به خواجه نصیرالدین طوسی مذهب شیعه داشت. نام او محمد و کنیه‌اش ابو جعفر است. این فرد در 11 جمادی الاول سال 597 ق در شهر طوس به دنیا آمد. او با لقب‌های نصیرالدین، محقق طوسی و استاد البشر مشهور است. لقب طوسی به زادگاه وی اشاره دارد.
تحصیل خواجه نصیرالدین طوسی در طوس
خواجه نصیرالدین طوسی ایام کودکی و نوجوانی خود را در شهر طوس گذراند. در این ایام نزد پدرش که فرد روحانی بود، خواندن و نوشتن، قواعد زبان فارسی و عربی، قرائت قرآن و مقداری از علوم منقول از قبیل حدیث و … را آموخت. همچنین مادر در خواندن متن فارسی و قرآن به او کمک می‌کرد.
بعد از این ایام با راهنمایی‌های پدرش برای یادگیری منطق و حکمت نزد دایی‌اش رفت. دایی او، نورالدین علی بن محمد شیعی از دانشمندان نامور در ریاضیات، منطق و حکمت بود. اما با این وجود عطش علمی خواجه نصیرالدین برطرف نشد. به همین دلیل در محضر کمال الدین محمد حاسب که از دانشوران نامی در ریاضیات بود به تحصیل پرداخت. اما پس از گذشت چند ماه استاد قصد سفر کرد.
بعد از آن به نزد دایی پدرش، نصیرالدین عبدالله بن حمزه رفت. در نزد او به کسب علوم درایه، حدیث و رجال پرداخت. بعد از مدتی در شهر طوس به دست همین استاد، لباس مقدس عالمان دین را برتن کرد. در نتیجه لقب نصیرالدین به او عطا شد.
تحصیل خواجه نصیرالدین طوسی در نیشابور
خواجه نصیرالدین جوان برای کسب علم و دانش بیشتر قصد عزیمت به نیشابور را نمود. اما درست در همان زمان پدرش را از دست داد. بعد از گذشت یک سال از فوت پدر، به نیشابور پای نهاد. دایی پدرش به او توصیه کرد تا به مدرسه سراجیه برود. در آنجا نزد سراج الدین قمری، یکی از استادان فقه و اصول به تحصیل پرداخت.
بعد از آن نزد یکی از شاگردان امام فخر رازی به نام استاد فریدالدین داماد نیشابوری رفت. در آنجا کتاب اشارات ابن سینا را به طور کامل آموخت. بعد از گذشت چندی استاد فریدالدین او را به نزد استاد دیگری فرستاد. نام آن استاد قطب الدین مصری شافعی بود. در آنجا نیز کتاب قانون ابن سینا را یاد گرفت.
تحصیل خواجه نصیرالدین طوسی در ری، قم، اصفهان و عراق
خواجه نصیرالدین پس از کسب علوم و فنون از دانشمندان نیشابوری، به ری شتافت. در آنجا با دانشور بزرگی به نام برهان الدین محمد بن محمد بن علی الحمدانی قزوینی آشنا شد. بعد از آن به قصد عزیمت به اصفهان سفر کرد. اما در بین راه با میثم بن علی میثم بحرانی آشنا شد. به دعوت او و به منظور استفاده از علم خواجه ابوالسعادات اسعد بن عبدالقادر بن اسعد اصفهانی به شهر قم رفت.
او پس از قم به اصفهان و از آنجا به عراق سفر کرد. آنجا در محضر معین الدین سالم بن بدران مصری مازنی علم فقه را فرا گرفت. در سال 619 ق از استاد خود اجازه نقل روایت دریافت کرد. همچنین او علم ریاضیات و نجوم را نزد کمال الدین موصلی آموخت. او پس از سال‌ها کسب علم، به زادگاه خود یعنی خراسان بازگشت.
بازگشت به میهن
خواجه بعد از بازگشت به ایران، به خراسان و نیشابور رفت. در آن زمان این شهرها چند بار مورد هجوم قرار گرفته و به دست مغول‌ها افتاده بودند. به همین دلیل بعد از نیشابور به طرف زادگاه خویش یعنی طوس رفت. به قاین رسید تا مادرش را ملاقات کند. مدتی در قاین اقامت کرد و امام جماعت مسجد شد. همچنین او در سال 628 ه‌ق با دختر فخرالدین نقاش در قاین ازدواج کرد.
به دعوت محتشم قهستان به نام ناصر الدین، همراه همسرش به قلعه اسماعیلیان رفت. این مکان بهترین و محکم‌ترین مکان در برابر حمله مغل‌ها بود. او در این قلعه مورد احترام قرار داشت و به امور مردم رسیدگی می‌کرد. در آنجا ترجمه ابن مسکویه را از عربی به فارسی آغاز کرد. همچنین نام آن را اخلاق ناصری نهاد.
خواجه 26 سال در قلعه اسماعیلیه به سر برد و از کتابخانه‌های غنی آنجا استفاده کرد. در آنجا دست به تالیف و تحریر کتاب‌هایی مثل اخلاق ناصری، مطلوب المومنین، ابن سینا، روضه القلوب، رساله تولی و تبری، رساله معینیه و … زد.
تاسیس کتابخانه و رصد خانه مراغه
پس از حمله دوم مغولان به فرماندهی هلاکو و همچنین تسلیم شدن قلعه‌های اسماعیلیان، خواجه نصیرالدین به دربار هلاکو راه یافت. در حالیکه قدرت انتخاب نداشت، برای حفاظت از میراث اسلامی تسلیم هلاکو شد. هلاکو به خواجه احترام می‌گذاشت و از او تجلیل می‌کرد.
بعد از فتح بغداد توسط هلاکو، خواجه به او پیشنهاد کرد تا یک رصدخانه بسازد. او گفت با دانشی که در نجوم دارد می‌تواند با کمک گرفتن از ستارگان مدت عمر، وقایع آینده و … را برای او بازگو کند. در نتیجه سال 657 ق هلاکو دستور ساخت رصدخانه را داد. در این رصدخانه تعداد زیادی از دانشمندان دور هم جمع شدند. به همین دلیل از کشته شدن نجات پیدا کردند.
خواجه در این رصدخانه کتابخانه بزرگی نیز تاسیس کرد. به فرمان هلاکو بسیاری از کتاب‌های نفیس و سودمندی که از دمشق، بغداد، خراسان، موصل و … غارت شده بود، به آن کتابخانه انتقال یافت. به همین ترتیب حدود 400هزاز کتاب در کتابخانه مراغه وجود داشت. انواع کتاب از زبان چینی، عربی، آشوری، مغولی و … به زبان فارسی ترجمه شد. در نتیجه این کتاب‌ها در دست طالبان علم قرار گرفت. به همین شکل خواجه نصیرالدین طوسی از علم محافظت کرد.
فرزندان
خواجه نصیرالدین طوسی دارای سه پسر بود. نام آن‌ها صدرالدین علی، اصیل الدین حسن و خواجه فخرالدین محمد بود. فرزند اول او در فلسفه، نجوم و ریاضیات بهره کافی داشت. فرزند دوم اهل فضیلت و دانش بود. به همین دلیل در امور سیاسی مشغول بود. فرزند سوم نیز ریاست امور اوقاف در کشورهای اسلامی را عهده دار بود.
خصوصیات اخلاقی
او فقط یک دانشمند نبود. بلکه خواجه انسانی به تمام معنا بود. او انسانیت و ارزشهای الهی اسلامی را بر همه چیز ترجیح می‌داد. همچنین توانسته بود از زندان خودخواهی و نفس رها شود.
وفات و آرامگاه
خواجه نصیرالدین بعد از مرگ هلاکوخان و در زمان آباقاخان دوران آخر عمرش را سپری کرد. او در شهر بغداد و در سال 672 ح رحلت نمود. همچنین خواجه وصیت کرده بود که در کنار امام هفتم به خاک سپرده شود. در نتیجه ایشان در شهر کاظمین دفع شدند.
برخی از آثار و شاگردان
معروف‌ترین شاگردان خواجه نصیرالدین، علامه حلی و ابن فوطی بودند. همچنین برخی از آثار خواجه شامل موارد زیر می‌شود.
- اخلاق ناصری
- تحریر مجسطی
- آغاز و انجام
- تحریر اقلیدوس
- اساس الاقتباس
- تجرید المنطق
حرف آخر
در طول تاریخ، دانشمندان زیادی بودند که برای حفظ و ارتقای علم و دانش تلاش کردند. خواجه نصیرالدین طوسی نیز یکی از این دانشمندان بود. او با تاسیس رصدخانه مراغه توانست جان بسیاری از دانشمندان را از حمله مغول‌ها نجات دهد. باشد تا ما نیز بتوانیم راه این افراد را ادامه دهیم.
در این مقاله به سوال خواجه نصیرالدین طوسی که بود و چه کرد پاسخ دادیم. امیدواریم که از این مقاله لذت برده باشید.
