جمال الدين ابو محمد الياس بن يوسف بن زکی بن موید یا همان نظامی گنجوی از شاعران و داستان سرایان مشهور ایرانی در قرن ششم می‌باشد. او به دلیل سبک و روش‌های متفاوتش در شعر و داستان سرایی تأثیر بسیار زیادی در ایجاد فرهنگ عارفانه و عاشقانه در ادبیات فارسی دارد. در این مقاله برای آشنایی با زندگی نامه نظامی گنجوی همراه مجله خبری توکامگ باشید.
نظامی گنجوی چه کسی است؟
حکیم نظامی گنجوی شاعر بزرگ ایرانی در قرن ششم است. وی در همان دوران توانست سبکی نوین از خود در شعر و داستان سرایی به جای بگذارد. شیوه و سبک نظامی چنان خاص بود که می‌توان تاثیر آن را در آثار شاعران پس از او مشاهده‌کرد. باتوجه به زندگی نامه نظامی گنجوی نمی‌توان او را تنها شاعر و داستان سرا دانست. چرا که نظامی در زمینه‌ی علوم ادبی، فلسفہ، نجوم، علوم انسانی، فقه و ادبیات عرب نیز فعالیت داشته‌است.
زندگی نامه نظامی گنجوی
نظامی گنجوی یا جمال الدین ابو محمد متولد سال‌های 535 هجری قمری ( قرن ششم) در شهر گنجه می‌باشد. او در همان کودکی پدر و مادر خود را از دست داد. گنجه شهری در شمال غربی آذر بایجان است و باتوجه به اسناد تاریخی نظامی در سنین جوانی خود از شهر گنجه هیچگاه خارج نشد. وی در همان سنین جوانی به علومی مانند زبان‌های آذربایجانی، عربی، فارسی و پهلوی تسلط یافت .
باتوجه به زندگی نامه نظامی گنجوی، او فردی گوشه‌گیر بوده‌است و از دیدار با پادشاهان دوری می‌کرد. حکیم گنجوی علاقه‌ای به مدیحه سرایی در وصف حاکمان و پادشاهان زمان خود نداشت. با این وجود او از شاعران محبوب حاکمان زمان خود از جمله حاکم زمان وقت قزل ارسلان بود.
1.آوردن اطلاعات شخصی در اشعار
از آن‌جایی که حکیم نظامی گنجویی در اشعارش اتفاقات زمان خود را بسیار کم بیان می‌کرد و بیشتر افکار و ایده‌های خود را در قالب نظم در اشعار و داستان‌هایش می‌‌آورد، این موضوع باعث شد تا اطلاعات شخصی زیادی از او در دست باشد. برای مثال باتوجه به برخی از شعرهای او متوجه می‌شویم نظامی از شعرایی که شرافت خود را با پول معاوضه می‌کردند، متنفر بود. همچنین نام اجداد او نیز از شعرهایش به دست آمده‌است.
2.زندگی شخصی نظامی و همسران او
او در زندگی شخصی خود بسیار رنج کشیده‌است. باتوجه به زندگی نامه حکیم نظامی گنجوی و سروده‌هایش، نظامی در طول زندگی خود سه بار ازدواج داشته و هر سه همسر او در زمان حیاتش در گذشته‌اند.
3.فرزندان نظامی گنجوی
او تنها یک فرزند به نام محمد از همسر اول خود که یک کنیز بود، داشت. اما زمانی که پسرش تنها 7سال داشت نظامی همسر خود را از دست داد. مرگ همسرش بعد از سرودن خسرو و شیرین روی داده‌است.
نظامی بعد از مرگ همسر اول خود 2 بار دیگر ازدواج کرد که متاسفانه هر دو همسرش بعد از مدت کوتاهی درگذشتند. باتوجه به زندگی نامه و اشعار نظامی گنجوی، او علاقه‌ی بسیار زیادی به همسران خود، مخصوصاً همسر اولش داشته‌است. این موضوع را می‌توان از مضامین عاشقانه در خسرو و شیرین متوجه شد.
آرامگاه نظامی گنجوی کجاست ؟
نظامی در نهایت در 70 سالگی در فاصله سال‌های 602 تا 608 هجری قمری، درگذشت. آرامگاه این هنرمند بزرگ هم اکنون در شهر گنجه کشور آذربایجان قرار دارد.
بهترین آثار نظامی گنجوی
سبک شعرهای نظامی بسیار خاص هستند به گونه‌ای که کارشناسان ادبیات او را در انتخاب الفاظ برای ایجاد ترکیبات متفاوت متخصص می‌دانند. معروف‌ترین اثر حکیم نظامی گنجوی خمسه یا پنج گنج می‌باشد. این اثر شامل پنج بخش است که عبارت‌اند از: خسرو و شیرین، هفت پیکر، لیلی و مجنون، اسکندرنامه و مخزن الاسرار. همچنین او یک دیوان قصاید و غزلیات نیز دارد که در ادامه‌ی سرگذشت حکیم نظامی گنجوی به اختصار هر کدام را توضیح می‌دهیم.
1.مخزن الاسرار
باتوجه به آن‌که نظامی در آثار خود از مسائل شخصی استفاده می‌کرد بنابراین امکان دارد مخزن الاسرار اولین مثنوی او باشد. چرا که او در اشعارش به تاریخ‌های دقیقی مانند سن فرزندش و یا سایر موارد دیگر اشاره داشته می‌توان گفت او این مثنوی را بین سال‌های 561 تا 569 قمری خلق کرده‌است. این اثر موضوعات مهمی از جمله خدا شناسی، خودشناسی و اخلاق نیکو را شامل می‌شود.
2.خسرو و شیرین
این اثر بنا به درخواست سلطان ارسلان که یکی از پادشاهان سلجوقی بود، توسط نظامی گنجوی سروده شده‌است. سرودن این منظومه‌ی عاشقانه با ۶۴,۱۵۰ بیت بیش از ۱۶ سال طول کشید. خسرو و شیرین داستان عشق میان خسرو پرویز پادشاه سامانی و شیرین شاهزاده ارمنی را روایت می‌کند. فردوسی نیز این داستان را باعنوان شیرین و فرهاد در شاهنامه بیان کرده.
3.لیلی و مجنون
این مثنوی نیز به درخواست شِروان، یکی از پادشاهان زمان نظامی سروده شده‌است. نظامی این مثنوی 4.700 بیتی را در مدت ۴ ماه به اتمام رساند. لیلی و مجنون به توصیف عشق میان دو عاشق نابالغ می‌پردازد. نظامی در این اثر داستان عشق یک شخصیت عربی را بیان کرده و تلاش دارد تفاوت فرهنگی میان اعراب و ایرانیان را به تصویر بکشد.
4.هفت پیکر
این اثر چهارمین منظومه‌ی حکیم نظامی گنجوی می‌باشد که با نام‌های بهرام‌نامه و هفت گنبد نیز شناخته می‌شود. هفت پیکر نظامی حوادث تاریخی، احساسی و… زمان این هنرمند را به تصویر می‌کشد. منظومه هفت پیکر از سه بخش تشکیل شده‌است که بخش نخست آن رویدادهای مربوط به زمان بهرام پنجم ساسانی را بیان می‌کند.
5.اسکندرنامه
اسکندرنامه شامل دو بخش اقبال‌نامه و شرف‌نامه می‌باشد. نظامی برای سرودن این اثر منابع گوناگون پیرامون خود را با داستان‌های مختلف ترکیب کرده و اثری با 10.500 بیت را سروده‌است.
دیوان قصاید و غزلیات نظامی
این دیوان توسط سعید نفیسی در سه بخش احوال، آثار و دیوان نظامی تهیه شده‌است و بخش دیوان به تنهایی چهار بخش قصاید، غزلیات، قطعات و ابیات پراکنده را شامل می‌شود.
سبک نگارش و دیدگاه‌های نظامی گنجوی
حکیم نظامی گنجوی در به کار بردن آرایه‌ها، چینش کلمات و توصیف مناظر مهارت بالایی داشت و می‌توان او را همتای شاعران بزرگی همانند سعدی و فردوسی قرارداد. باتوجه به سرگذشت حکیم نظامی گنجوی و سروده‌های او می‌توان گفت که او تنها یک داستان سرا نبوده‌است. این هنرمند بزرگ شناخت عمیق خود را از تاریخ و فرهنگ ایران در اشعارش به شکل ماهرانه‌ای نشان می‌دهد.
گنجوی جزء شاعرانی است که در سردون شعر در قالب‌های مختلف بسیار توانایی داشت. با این حال بیشتر اشعار او در قالب مثنوی می‌باشد. از جمله شاعرانی که از اشعار نظامی بخصوص لیلی و مجنون او الهام گرفته‌اند عطار نیشابوری، عبد الرحمن جامی، امیر خسرو دهلوی و سلمان ساوجی هستند.
ابیات برگزیده نظامی گنجوی
بسیاری از اشعار این هنرمند بزرگ در میان ایرانیان از محبوبیت بالای برخوردار می‌باشد که در ادامه‌ی مقاله سرگذشت نظامی
گنجوی به آن‌ها اشاره کرده‌ایم:
ای نام تو بهترین سر آغاز / بی‌نام تو نامه کی کنم باز (لیلی و مجنون)
می و معشوق و گلزار و جوانی / از این خوشتر نباشد و زندگانی (خسرو و شیرین)
نخستین بار گفتش کز کجایی / بگفت از دار ملک آشنایی (خسرو و شیرین)
کلام آخر
در این مقاله سعی کردیم تا گوشه کوچکی از سرگذشت و زندگی نامه نظامی گنجوی را برای شما بیان کنیم. برای مطالعه مقاله 4 دی روز بزرگداشت رودکی کلیک کنید.
