آسم یک بیماری غیر واگیر است که اغلب ارثی بوده و امکان بروز آن در هر سنی وجود دارد. اما تقریباً نیمی از تمام موارد جدید بیماری، در کودکان زیر ۱۰ سال بروز می‌کند. آسم يكی از شايع‌ترين بيماری‌های مزمن تنفسی در جهان می‌باشد. برای آشنایی با بیماری آسم با مجله خبری توکامگ همراه باشید.
بیماری آسم چیست؟
منشاء کلمه آسم از زبان یونانی بوده و معنی تنگی نفس می‌باشد. آسم بیماری مزمن مجاری تنفس است. این بیماری با واکنش بیش‌ازحد مجاری تنفسی به طیف گسترده‌ای از محرک‌ها شناخته می‌شود، این پاسخ بیش‌ازحد به التهاب و انسداد مجاری هوایی منجرمی‌شود.
آسم یک بیماری حمله‌ای می‌باشد که در فواصل معین بروز می‌کند، معمولاً حملات آسم، کوتاه‌مدت بوده و هر حمله بیش از چند دقیقه تا چند ساعت ادامه پیدا نمی‌کند، بعد از پایان این مدت و درمان‌های مناسب علائم بیماری در ظاهر کاملا بهبود می‌یابد. یکی از دلایل تورم راه‌های هوایی در افراد مبتلابه آسم، آلرژی می‌باشد .
علائم بیماری آسم چه زمانی بروز می‌کند؟
به طور طبیعی در هر بار تنفس، هوا از طریق بینی وارد گلو می‌شود و از آنجا به داخل مجاری هوایی وارد شده و در‌نهایت به داخل شش‌ها می‌رود. درون شُش کیسه‌های زیادی با دیواره‌ی پر از رگ وجود دارد که از طریق آن‌ها اکسیژنی که در هوا است به جریان خون وارد می‌شود.
علائم آسم زمانی ایجاد می‌شود که مجاری هوایی متورم شود و ماهیچه‌هایی که در اطرافشان وجود دارند، منقبض می‌شوند. علاوه بر این، مجاری هوایی با ترشحات مخاطی پر شده و همین موضوع باعث می‌شود که هوای کمتری به داخل شش‌ها راه پیدا کند. این اتفاقات موجب بروز حملات آسم شده که با سرفه‌های شدید و احساس گرفتگی در قفسه‌ی سینه همراه می‌باشد. حملات آسم معمولاً کوتاه مدت بوده و هر حمله، از چند دقیقه تا چند ساعت ادامه دارد.
آشنایی با علائم بیماری آسم
اکنون که اطلاعات بیشتری از بیماری آسم بدست آورده‌اید، بهتراست با علائم آسم آشنا شوید. علائم آسم عبارت است از:
- سرفه خشک یا همراه با خلط کم (مخصوصاً زمان خندیدن یا تحرکات شدید)
- احساس فشار در قفسه‌ی سينه
- خستگی
- تنگی نفس
- خس‌خس سینه (ویزینگ)
- آلرژی
- سردرد
- تنگی نفس
- ضربان سریع قلب
ناگفته نماند که علائم بیماری آسم وابسته به نوع بیماری می‌باشد. هر فردی که به بیماری آسم مبتلا است، امکان دارد تمام این علائم را نشان ندهد. از طرفی، بروز یکی از علائم آسم به این معنی نمی‌باشد که شما درگیر این بیماری شده‌اید، با این وجود علائم گفته شده را جدی بگیرید.
برای مطالعه مقاله علت خستگی و بیحالی بی‌دلیل بدن گلیک کنید.
نحوه پیشگیری از بیماری آسم
اگر ازافرادی که به بیماری آسم مبتلا هستند سوال کنیم راه پیشگیری از حمله آسم چه چیزی است، به ما می‌گویند جلوگیری از برخورد با عامل محرک آسم. دربعضی افراد، راه پیشگیری بیان شده به این معنا می‌باشد که در روزهایی که تعداد گرده گیاهان به مقدار بیشتری در هوا موجود است، کمتردر فضای بازحضور پیدا کنند. برای گروهی دیگر، پیشگیری به معنای عدم تماس با گربه‌ها و برای عده‌ای، اجتناب از دود دخانیات و سیگار می‌باشد. پزشک متخصص در بیماری‌های مربوط به آلرژی با تجویز درمان مناسب از جمله داروها، می‌تواند علائم آسم را کنترل کند و احتمال بروز حملات آسم را کمتر کند.
آشنایی باعلل و عامل محرک بیماری آسم
به ماده‌ای که سبب بروز حمله آسم می‌باشد، عامل محرک آسم گفته می‌شود. عامل محرک موجب واکنش‌هایی در بدن شده که در نهایت باعث تنگی راه‌های تنفسی و ایجاد حمله آسم می‌شود و تنفس را دشوار می‌کند.
برخی از شایع‌ترین عوامل محرک آسم عبارت است از:
- عوامل ایجاد آلرژی در فضای باز، مانند گرده‌های علف، گیاهان، درختان و چمن
- عوامل ایجاد آلرژی در داخل منزل، مانند شوره حیوانات خانگی، گرد و غبار، کپک‌ها
- مواد آلاینده، مانند دود، بخارهای شیمیایی یا مواد معطر قوی
- سرماخوردگی، آنفلوانزا و سایر بیماری‌ها
- تحرک و ورزش (اگرچه ورزش برای بیشتر افراد مبتلا به آسم مفید می‌باشد)
- شرایط جوی، مانند هوای سرد، هوای بسیار خشک و بسیار مرطوب یا هنگام وزش باد
- برخی داروها
- استرس و فشار روانی
1.آلرژن‌ها
موادی که سبب بروز حساسیت و پاسخ بیش از حد دستگاه ایمنی می‌شوند را موادحساسیت‌زا یا آلرژن می‌گویند. اکثرآلرژن‌هایی که باعث ایجاد آسم می‌شوند به وسیله هوا انتقال می‌یابند. در صورتی که مقدار این آلرژن ها در هوا زیاد باشند موجب بروز حساسیت می‌شوند.
پس از ایجاد حساسیت، در برخورد‌های بعدی بیمار نسبت به آلرژن عکس‌العمل شدیدتری بروز می‌دهد به طوری که مقادیر جزئی از آلرژن سبب تشدید بیماری می‌شود. به این نوع آسم که توسط آلرژن‌ها ایجاد می‌شود آسم آلرژیک می‌گویند. آسم آلرژیک غالبا فصلی می‌باشد و به بیشتر در کودکان و جوانان ایجاد می‌شود. (مثال: گیاهان و گل‌ها مخصوصا گرده گل‌ها)
2. محرک‌های دارویی
برخی افراد به آسم مبتلا هستند، به مصرف آسپرین یا برخی داروهای ضد التهابی مشابه حساس بوده و مصرف آن در این افراد بروز حمله آسم را به همراه دارد.
3.عوامل محیطی و آلودگی هوا
عوامل محیطی بروز آسم اغلب با شرایط آب‌وهوا که موجب افزایش غلظت آنتی‌ژن‌‌ها و موادآلاینده‌ای که در هوا وجود دارند می‌شود، مرتبط است. این شرایط اغلب در شهرهای صنعتی بزرگ و مناطق شلوغ شهر وجود دارد و معمولا با تغییر درجه حرارت و سایر عواملی که موجب تولید توده هوای راکد می‌شوند، همراه است. در این شرایط اگرچه در کلیه افراد جامعه مشکلات تنفسی بروز می‌کند اما در اشخاصی که به آسم مبتلا هستند این مشکلات با شدت بیشتری ایجاد می‌شود.
از جمله‌ی عوامل آلودگی هوا می‌توان به دوده و ذرات معلق در هوا، دود سیگار و سایر دخانیات ، پر، کرک، پوست پرندگان و حیوانات، انواع کپک، پارچه‌های پشمی و پرز‌دار وخشکی هوا، رطوبت شدید مثل سونا و چشمه‌های آب گرم اشاره کرد.
4. عوامل شغلی
در برخی موارد استنشاق ماده‌ای که به طور مرتب در محیط کار موجود است موجوب بروز آسم خواهد شد. به این نوع آسم، آسم شغلی گفته می‌شود. تقریبا حدود ۲۰۰ ماده مصرفی در مکان‌ها کاری موجود است که به عنوان عامل شروع کننده آسم معروف هستند. این عوامل عبارت است از: چسب‌ها، رزین‌ها و لاستیک خام، آنزیم‌های بیولوژیک (مانند پاک‌کننده‌های لباس) و بعضی ازمواد شیمیایی مخصوصا ایزوسیانید که در رنگ‌کاری با اسپری استفاده می‌شود.
5.عفونت‌ها
عفونت‌های تنفسی شایع‌ترین عامل بروز حملات شدید آسم هستند. با توجه به بررسی‌های انجام شده عفونت‌های تنفسی که منشا ویروسی دارند، عامل حمله شدید آسم هستند. شواهدی مبنی بر نقش عفونت‌های باکتریایی درحملات آسم وجود ندارد.
6.ورزش
فعالیت فیزیکی ممکن است موجب ایجاد آسم بشوند و همچنین امکان دارد حمله آسم را شدیدتر کنند. تنفس هوای سرد در زمان ورزش موجب شدت حملات آسم می‌شود، در صورتی که تنفس هوای گرم و مرطوب می‌تواند سبب کاهش و یا قطع حمله آسم بشود. بنابراین فعالیت‌های ورزشی مانند سرسره روی یخ، هاکی واسکی روی یخ بیشتر از شنا در استخر گرم و سرپوشیده موجب تحریک مجاری تنفسی می‌شوند.
7.فشارهای عصبی
در حال حاضر اطلاعات فراوانی موجود است که بیان می‌کنند عوامل روانی باعث تشدید یا تخفیف بیماری آسم می‌شوند.
نحوه مقابله با آسم
در صورت مراجعه منظم به یک پزشک معالج، می‌توان برای کنترل علائم و پیشگیری از ایجاد حمله آسم برنامه مشخصی تهیه کرد.با تبادل داروهای متنوعی تاثیر درازمدت یا تاثیر سریع روی حمله آسم وجود دارند و دراکثر موارد، تجویز ترکیبی از این دو گروه دارو موجب کنترل بهترآسم خواهد شد. پزشک با توجه به تاثیر داروها و نیازهای بیماربه مرور زمان بهترین ترکیب درمانی را پیدا می‌کند. بیمار باید نتیجه درمان تجویزی را با پزشک در میان بگذارد تا در صورت نیاز، پزشک تغییرات لازم را برای نتایج درمانی موثرتر تجویز کند.
شناخت علائم هشدار آسم
درشرایطی که در فرد نسبت به قبل میزان استفاده از اسپری تنفسی و یا تعداد سرفه با شدت زیاد شود و یا در زمان خواب به دلیل تنگی نفس فرد ازخواب بیداربشود، امکان بروز حمله آسم در این زمان وجود دارد. وقوع عفونت تنفسی در قسمت بالای راه تنفسی مانند حلق و بینی هم می‌تواند موجب حمله آسم بشود، مخصوصا عفونت‌های ویروسی مانند آنفلوانزا که به احتمال زیاد امکان دارد قسمت پایینی راه تنفسی را درگیر کنند، علائم آسم را شدت می‌دهد.
پراکندگی بیماری آسم
آسم يكي از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن تنفسی و يكی از معضلات اصلی سیستم‌های بهداشتی درمانی در بسياری از جوامع دنيا و ازجمله كشور ما می‌باشد. براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت بيش از ۳۰۰ ميليون نفر در سراسر دنيا درگیر این بيماری می‌باشند و متأسفانه شيوع اين بيماری در جهان درحال افزایش است. در كشور ما باتوجه آخرين مطالعات شيوع آسم در كودكان و نوجوانان حدود ۱۳ ٪ می‌باشد كه درمقایسه با يك دهه گذشته افزایش پیدا کرده‌است. گرچه آسم در پسران دو برابر دختران بوده، اما میزان ایجاد آسم شدید درهر دو یکسان می‌باشد. در مقابل، میزان آسم در زنان بالغ نسبت به مردان بیشتراست و این بیماری در افراد جوان نسبت به افراد مسن شایع‌تر می‌باشد.
آشنایی با نحوه تشخیص بیماری آسم بزرگسالان
تشخیص بیماری آسم بزرگسالان باتوجه به شرح حال بیمار، معاینه‌ی فیزیکی و با استفاده از ابزارهای سنجش عملکرد ریوی انجام می‌شود. با توجه به اينكه علائم آسم در ديگر بیماری‌های ريوي نيز دیده می‌شوند. توجه به تشخیص‌های افتراقی مخصوصا در سنین كمتر از ۵ سال و در افراد بالاي ۴۰ سال اهميت دارد. پزشک معالج برای تشخیص آسم بزرگسالان به دنبال یکسری از علایم است که در ادامه به اشاره کردهایم، با مجله خبری توکامگ همراه باشید.
- عودكننده و مكرر باشد.
- در شب و اوايل صبح شدیدتر شود.
- با ورزش يا عوامل ديگر مانند سرما، حيوانات خانگی، هوای مرطوب، دود، بوی تند، و … ايجاد و يا بدتر شود.
- در مواقع به غير از سرماخوردگی نيز ایجاد شود.
- با مصرف برخی از داروها مانند آسپرين يا بتابلوكرها (مانند پروپرانولول) ايجاد يا بدتر شود.
- سابقه آلرژی فردی و خانوادگی وجود داشته باشد.
- پس از درمان مناسب ضد آسم برطرف شود.
پزشک در شرح‌حال و معاینه فیزیکی چه علائمی را جست‌وجو می‌کند؟
وجود بیشتر از يكي ازعلائمی مانند: احساس فشار در قفسه سينه ، خس‌خس سينه (ویزینگ)، تنگي نفس، سرفه به‌خصوص اگراين علائم شرايط زير را داشته باشند:
- مكرر و عودكننده باشد.
- در شب و اوايل صبح بدتر بشوند.
- بر اثرورزش يا عوامل دیگر مانند سرما، هواي مرطوب، حيوانات خانگی، دود، بوی تند، هيجانات، خنده، … ايجاد و يا بدتر بشوند.
- درمواقع غير از سرماخوردگي نيز رخ بدهند.
- با استفاده از برخی از داروها مانند آسپرين يا بتابلوكرها ايجاد و يا بدتر بشوند.
- سابقه فردی آتوپی (اگزما، حساسیت فصلی، آلرژی غذایی)
- سابقه خانوادگی آتوپی (اگزما، حساسیت فصلی، آلرژی غذایی) يا آسم
- خس‌خس (ويزينگ) منتشر در سمع ريوی
- سابقه بهبود علائم بالينی يا شاخص‌های عملكرد ريوی پس از درمان مناسب
اسپیرومتری یا تست سنجش عملکرد ریوی به چه معنا است؟
اسپیرومتری یک آزمایش بدون درد می‌باشد که با آن می‌توان حجم تنفسی یک فرد را اندازه‌گیری کرد. اغلب پزشک، پرستار یا تکنسین دستورالعمل‌های خاص در مورد نحوه انجام تست را برای بیمار بیان می‌کنند. کلیپسی روی بینی جهت مسدود کردن سوراخ‌های بینی قرار داده می‌شود. از بیمار می‌خواهند که نفس عمیقی بکشد و برای چند ثانیه تا آنجا که می‌تواند، به داخل لوله‌ای که به دستگاه اسپیرومتری متصل می‌باشد، بدمد. اگر پس از تست اولیه، توسط پزشک داروی تنفسی برای باز کردن ریه‌ها (برونکودیلاتور) تجویز شود، نیاز می‌باشد که بیمار به مدت ۱۵ دقیقه صبر کید و تست بعدی را جهت اندازه‌گیری جدید انجام دهد.
دستگاه اسپرومتری در سال ۱۹۴۶ در انگلیس اختراع شده‌است. FEV۱ همان حجم تنفسی بازدمی می‌باشد که در ثانیه اول به خارج از ریه دمیده می‌شود. FEV۱مبنایی است که در آسم معمولاً کاهش یافته و توسط اسپیرومتری اندازه گرفته می‌شود.
آشنایی با درمان بیماری آسم در بزرگسالان
بهترین روش درمان آسم بزرگسالان حذف عوامل تحریک‌کننده در محیط زندگی مبتلا به این بیماری می‌باشد. البته در کنار این مورد، داروهایی توسط پزشکان برای درمان آسم توصیه می‌شوند. به‌طور کلی داروهای مورد مصرف برای درمان آسم به سه دسته تقسیم می‌شوند:
1. داروهای تسکین‌دهنده بیماری آسم
به این داروها اصطلاحاً داروهای گشادکننده برونش (متصل‌کننده نای به راه‌های هوایی ابتدای شش) گفته می‌شود که به صورت تنفسی (اسپری) قابل استفاده است. داروهای تسکین‌دهنده موجب شل شدن عضلات دیواره‌ی راه‌های تنفسی می‌شوند و هوا را در این مجاری به صورت طبیعی به جریان درمی‌آورند.
2. داروهای پیشگیریکننده بیماری آسم
داروهای پیشگیریکننده آسم با کاهش التهاب در مجاری تنفسی موجب کاهش تحریک‌پذیری آن‌ها می‌شوند. این داروها برخلاف داروهای تسکین‌دهنده باید به صورت منظم و معمولاً روزی دو‌بار استفاده بشوند.
3. داروهای اورژانسی بیماری آسم
در مواقع ایجاد آسم حاد، دو روش اورژانسی برای آن وجود دارد:
- مصرف مقادیر زیاد داروهای تسکین‌دهنده
- مصرف مقادیر زیاد یک داروی ضد التهاب
برای این‌که متوجه شوید آیا میزان مصرف و تاثیر دارو مناسب بوده‌است وآسم را به‌خوبی کنترل کرده‌اید راه‌هایی دردسترس است مانند تکمیل پرسشنامه‌ی سنجش کنترل آسم؛ با این پرسشنامه می‌توان فهمید تا چه حد در کنترل علائم آسم موفق بوده‌اید.
توصیه‌هایی برای افراد دچار بیماری آسم
اگر به بیماری آسم مبتلا هستید:
- درصورتی‌که داروی خاصی برای شما تجویز شده فقط همان دارو را طبق دستور پزشک و تا زمان تعیین‌شده استفاده کنید.
- در درمان بیماری آسم در اغلب موارد نیاز به مصرف داروی آنتی‌بیوتیک نیست، بنابراین بهتراست خودسرانه این داروها مصرف نکنید.
- ترکیبات گیاهی ناشناخته به‌عنوان دارو را مصرف نکنید.
- از استفاده خودسرانه داروهایی که موجب ایجاد حمله آسم می‌شوند(مثل: آسپرین) خودداری کنید.
- اسپری‌هایی مثل سالبوتامول معمولاً اثر سریعی دارند و برای درمان فوری علائم استفاده می‌شوند. بنابراین باید همواره و درهر شرایطی یکی از آن‌ها را با خود داشته باشید.
- در هوای سرد ورزش نکنید.
- از برخورد و تماس با مواد آلرژن یا حساسیت‌زا جلوگیری کنید.
- ملحفه و لباس‌های نخی مصرف کنید.
- در معرض دود دخانیات قرار نگیرید.
- اصول بهداشتی و پیشگیری از ایجاد بیماری‌های عفونی را کاملاً رعایت کنید تا مبتلا به سرماخوردگی و آنفلوانزا نشوید. این بیماری‌ها موجب بدتر شدن علائم آسم خواهند شد .
- از استرس و اضطراب و فشارهای روانی و هیجانات عاطفی فاصله بگیرید.
- به افراد خانواده و دوستان و همکاران نزدیک خود را وضعیت بیماری‌تان اطلاع دهید و به آن‌ها کاملاً آموزش بدهید در صورت بروز حمله تنفسی به چه نحوی به شما کمک کنند.
سخن پایانی
در این مقاله که در مورد آشنایی با بیماری آسم بود متوجه شدیم که در بیماری آسم راه‌های تنفسی بیمار باریک و متورم شده و امکان دارد مخاط اضافی تولید شود. دراین حالت تنفس برای فرد دشوار می‌شود و موجب سرفه وخس خس سینه در هنگام تنفس و تنگی نفس می‌شود. بسیاری از افراد با بیماری آسم زندگی خوبی دارند. بعضی از ورزشکاران حرفه ای مبتلا به آسم رکوردهایی را در ورزش به ثبت رسانده‌اند. پزشک می تواند به فرد مبتلا به آسم کمک کند تا بهترین روش را برای کنترل آسم خود پیدا کند.
