ادبیات فارسی یکی از غنی‌ترین گنجینه‌های فرهنگی جهان است که در طول تاریخ، بزرگان بسیاری با آثار ماندگار خود به آن جان بخشیده‌اند. در میان این بزرگان، سعدی شیرازی با لقب استاد سخن جایگاهی ویژه دارد. او شاعری بوده که سخنانش فراتر از مرزها و زمان‌ها رفته که ترجمه آن‌ها به زبان‌های مختلف دنیا دیده می‌شود. به همین دلیل، بهتر با زندگی‌نامه سعدی شیرازی آشنا شوید، تا فرصتی برای مرور اندیشه‌های انسانی و آثار جاویدان او باشد. در این بخش از توکامگ، برای آشنایی با بیوگرافی این شاعر بزرگ، ما را دنبال کنید.
مختصری بر زندگی‌نامه سعدی شیرازی
«ابومحمد مشرف‌الدین مّصلح بن عبدالله بن مشرف» مقلب به «سعدی» حدود سالهای 585 تا 615 هجری قمری در شیراز دیده به جهان گشود. او متخلص به سعدی، شاعر و نویسنده پارسی‌گوی ایرانی می‌باشد که اهل ادب به او «استاد سخن» می‌گویند.
البته جالب است بدانید اهل ادل لقب‌های دیگری نیز از جمله «پادشاه سخن»، «شیخ اجل» و «استاد» به او اختصاص داده‌اند. سعدی در نظامیه بغداد که در آن زمان به عنوان مهمترین مرکز فقه (علمی برپایه علوم اسلامی در جهان اسلام) شناخته شده بود، تحصیل نمود.
در این بخش از زندگی‌نامه سعدی شیرازی بهتر بدانید وی بعد از تحصیلات خود در نظامیه بغداد، به عنوان خطیب به شام و حجاز رفت و در نهایت به زادگاه خود یعنی شیراز بازگشت. آرامگاه وی در شیراز بنا نهاده شده است که به اسم «سعدیه» معروف می‌باشد.
این شاعر و نویسنده بزرگ قرن هفتم هجری، آوازه جهانی دارد و توانست با آثار روان و ساده خود به شهرت برسد. بدون تردید سعدی شیرازی به عنوان یکی از پنج شاعر بزرگ اول زبان فارسی و بزرگترین شاعر ایرانی شناخته شده است. وی به زیبایی کلام در نظم و نثر شهرت جهانی یافت و زبانزد خاص و عام شد.
آرامگاه سعدی در شمال شرقی شیراز در دامنه کوه پهندژ و در باغ دلگشا واقع گردیده است. جالب بدانید که محل اصلی دفن سعدی یک خانقاه بود که او در سالهای پایانی زندگی‌اش در آنجا اوقات خود را می‌گذراند. مطالعه زندگی‌نامه پروین اعتصامی، شاعر خلاق زن ایرانی را از دست ندهید.
بر سعدی چه گذشت؟
سعدی نام کوچک خود را از پدربزرگ پدری‌اش «مصلح» گرفته است. او در سن 12 سالگی پدرش را از دست داد و در آثارش از وی به نیکی سخن گفت. سعدی خواهرزاده «قطب‌الدین شیرازی» نیز می‌باشد که از بزرگترین علمای قرن هفتم در زمینه گسترش حکمت، فلسفه، علوم طبیعی، هنر و پزشکی به حساب می‌آید.
این مرد بزرگ در زمان زندگی خود جنگ‌های وحشتناک زیادی را از جمله مغولان به ایران مشاهده کرد. به همین دلیل، آثار زیادی از وی در آن زمان نابود شدند و هنوز نسبت به دسترسی به تمام آثار سعدی مطمئن نیستیم. بسیاری از مردان بزرگ علم و ادب نیز در زمان سعدی در طول جنگ یا به وسیله دشمنان به قتل رسیدند.
در نهایت سعدی بعد از آنکه آثار زیادی از خود به جای گذاشت، بین سالهای 690 تا 694 در شیراز در گذشت و به صورت تقریبی 1 اردیبهشت، روز بزرگداشت سعدی شیرازی در تقویم ایرانی به ثبت رسید. چرا که اطلاعات دقیقی درباره زندگی سعدی در دست نیست و همه چیز براساس فرضیات به یادگار مانده‌اند. زندگی‌نامه عطار نیشابوری شاعر پرآوازه قرن 6 و 7 برای شما قطعا جذاب خواهد بود.
آثار و اندیشه‌ها
سعدی شیرازی در سال 655 هجری کتاب «بوستان» یا همان «سعدی‌نامه» معروف را به نظم در آورد و یکسال بعد از آن، به تالیف «گلستان» پرداخت. فاصله اندکی که میان نگارش این بوستان و گلستان وجود دارد، نشان از فرهنگ، ادب و تبحر این استاد سخن و شاعر بزرگ ایرانی می‌باشد.
از جمله سایر آثار ارزشمند سعدی شیرازی می‌توان به قصاید غزلیات، قطعات، ترجیح‌بند، رباعیات و … اشاره کرد که تمامی آن‌ها در کتاب «کلیات سعدی» جمع‌آوری شده‌اند. بنابراین تنها کتب مستقل وی بوستان (نظم) و گلستان (نظم و نثر) هستند که تاثیر چشمگیری بر جهانیان گذاشتند.
زندگی‌نامه زکریا رازی، دانشمندی که به پزشکی، فلسفه، ریاضی، روان‌شناسی، نجوم، فیزیک، موسیقی، شیمی آلی و معدنی تسلط داشت و در عین حال نابینا بود، شما را شگفت‌زده می‌کند.
1. بوستان
از جمله اولین کتب سعدی به شمار می‌رفت که به نام سعدی‌نامه شهرت یافت. این کتاب در 655 هجری تمام شد و به یکی از شاهکارهای ادبی فارسی تبدیل شد. سعدی بوستان را طی سفرهای خود سرود و بعد از بازگشت به شیراز، آن را در اختیار دوستانش گذاشت.
بوستان با 4.000 بیت شعر بر پایه سیاست، اجتماع، تربیت و اخلاق نگارش و در قالب مثنوی به چاپ رسید. جالب بدانید سعدی‌نامه نسخه قدیمی این اثر می‌باشد که بعدها به نام بوستان تغییر نام پیدا کرد.
بوستان دارای یک مقدمه طولانی بوده که ده فصل عدل، احسان، عشق، تواضع، رضا، ذکر، تربیت، شکر، توبه، مناجات و ختم را درون خود جای داده است. اگر به مطالعه بیوگرافی بزرگان علاقه دارید، پس نباید زندگی‌نامه ابوریحان بیرونی را از دست دهید.
2. گلستان
از دیگر کتاب‌های تاثیرگذار سعدی شیرازی که از آن به نیکی یاد می‌کنند، بدون شک گلستان است. این اثر تاریخی از کتاب‌های نثر سعدی بوده که در سال 656 هجری قمری به تالیف درآمد. گلستان از یک نثر آهنگین تلفیق با نثر نوشته شد.
این اثر ماندگار از استاد سخن، هشت فصل سیرت پادشاهان، اخلاق درویشان، فضیلت قناعت، فوائد خاموشی، عشق و جوانی، ضعف و پیری، تاثیر تربیت و آداب صحبت را درون خود جای داده است. سعدی در این کتاب تمرکز خود را به روی بیان امور مربوط به زندگی گذاشت و از تاریخ‌نگاری پرهیز نمود.
او به خوبی اوضاع فرهنگی و اجتماعی مردمان آن زمان را به تصویر کشید و حکایت‌های جذابی را در رابطه با آن‌ها روایت کرد. زبان عامیانه و ساده گلستان خوانایی آن را برای همگان ممکن نمود.
جالب بدانید که گلستان اولین کتابی بود که با ورود صنعت چاپ به ایران، منتشر شد. البته که برای نخستین بار در سال 1824 در تبریز به دست چاپ رفته بود. سعدی شیرازی این کتاب را به «سعدبن ابوبکر زنگی» ولیعهد فارس ایرانی تقدیم نمود.
3. مجالس پنجگانه
از آثاری سعدی که به خطابه و سخنرانی‌های وی اختصاص میابد، مجالس پنجگانه است. این کتاب به نثر نگارش شده و مربوط به نصیحت و ارشاد می‌باشد که سطح پایین‌تری نسبت به گلستان دارد.
4. اشعار عربی سعدی
سعدی تعدادی قصیده، قطعه و تک بیت نیز در سال 1390 به نام اشعار عربی سعدی به چاپ رساند. با توجه به اینکه سعدی کتاب مستقلی به زبان عربی ندارد، اما «موسی اسوار» مترجم ایرانی و عضو پیوسته فرهنگستان ادب فارسی، این قصاید را در جایگاه مناسبی می‌داند.
5. هزلیات
هزلیات یک مجموعه از سه رساله به نام‌های مطایبات، مضحکات و خبیثات می‌باشد که هر یک از ویژگی‌های مختص به خود بهره‌مند هستند. به این صورت که مطایبات شامل لطیفه و داستان‌های جنسی با الفاظ جسورانه و بی‌پروا، مضحکات و خبیثات نیز به زبان نثر درآمده‌اند.
6. غزلیات
سعدی 700 شعر را در قالب غزل سرود که در آن‌ها به زبان سنایی و انوری توجه ویژه داشت. بیشتر غرل‌های وی بر اساس عشق بودند و تا پایان سروده‌هایش بر خلاف سایر شاعران، عاشقانه باقی ماند.
کتب غزلیات سعدی را به صورت کلی می‌توان در انواع طیبات و بدایع (در میانسالی سروده شدند)، خواتیم (کهنسالی) و غزلیات قدیم (آن را در دوران جوانی سود که سرشار از شور و شعف بود) دسته‌بندی کرد.
7. نصیحت‌الملوک
این کتاب همانطور که از نامش پیداست، سرشار از محتوای پندآموز، اخلاقی و رساله‌های با موضوعات دیگر است.
8. قصاید فارسی
این اثر ارزشمند که در بیوگرافی سعدی شیرازی بهتر با آن آشنا شوید، در محوریت ستایش پروردگار، مدح، اندرز، نصیحت بزرگان و پادشاهان قرن معاصر نگارش شده است.
9. ملعمات، مثلثات و ترجیحات
این کتب سعدی در قالب‌های خاصی همچون ترجیح‌بند نوشته شده‌اند. زندگی‌نامه حافظ شیرازی شما را با ماجرای عجیب خاکسپاری وی آشنا می‌کند که برای شما جذاب خواهد بود.
10. مراثی
مراثی به قصیده‌های بلند حمد و ستایش مستعصم بالله (آخرین خلیفه عباسی که به دستور هلاکو به قتل رسید) اختصاص می‌یابد. این کتاب شامل چندین مرثیه در نیکی اتابکان فارس و وزرای آن زمان نیز می‌باشد.
11. صاحبیه
کتاب صاحبیه از قطعات فارسی و عربی تشکیل شده است که در ستایش شمس‌الدین صاحب دیوان جوینی می‌باشند.
الهام‌های پنهان در اشعار سعدی
با توجه به اینکه سعدی خود یک شاعر بزرگ در ادبیات فارسی است، پذیرش اینکه او حتی نیم‌نگاهی به شاعران دیگر داشته، کمی سخت می‌باشد. بهتر در زندگی‌نامه سعدی شیرازی بدانید این شاعر بزرگ شیخ اجل، شیفته و دلبسته شاهنامه فردوسی بود.
به دلیل علاقه سعدی به شاهنامه، اشعار او به سبک نگارش خواجه عبدالله انصاری نیز شباهت دارند. به صورتی که حس و حال مناجات و مضامین عرفانی در اشعار سعدی دقیقا مانند اثار خواجه عبدالله هستند. البته بهتر اضافه کنم که بوستان سعدی نیز بر وزن و قالب شاهنامه به نگارش درآمده است.
در واقع سعدی با نگارش بوستان بر قالب شاهنامه، ارادت و علاقه خود را به فردوسی به تصویر کشید. با توجه به اینکه سالهای طول و درازی از سرگذشت سعدی می‌گذرند، باز هم اشعار وی کاربرد امروزی دارند و هیچ‌گاه جایگاه ویژه خود را در فرهنگ هنر و ادب از دست ندادند.
از دیگران شاعران برتر قرن می‌توان به معرفی محمد بن عزّالدین حسین اشاره نمود که در زندگی‌نامه شیخ بهایی با او بیشتر آشنا می‌شوید.
سعدی، صدایی که از شیراز تا جهان طنین‌انداز شد
در زندگی‌نامه سعدی شیرازی بدانید که سخنان و اشعار وی تنها به ایران محدود نمی‌گردند. علاقه‌مندان زیادی در کل جهان از آثار وی استفاده و استقبال می‌کنند. جمله معروف سعدی «بنی آدم اعضای یکدیگرند…» بر سر درب سازمان ملل متحد نیویورک حک شده است.
این استقبال جهانی گواهی روشنی از جهانی بودن اندیشه‌های انسانی سعدی می‌باشد که در زندگی‌نامه سعدی شیرازی آن را حائز اهمیت می‌دانند. وی در عین تعلق به فرهنگ ایرانی و اسلامی، پیامش برای همه مردم دنیا قابل درک و پذیرش است.
از شاعران پرکاری که حدود یک میلیون بیت شعر و شش دفتر مثنوی از خود باقی گذاشت که امروزه چیزی جز هزار بیت از آن‌ها موجود نیست، رودکی است. برای آشنایی بیشتر با وی، زندگی‌نامه رودکی را مطالعه کنید.
کلام‌آخر
1 اردیبهشت، روز بزرگداشت سعدی شیرازی، استاد سخن تنها یادآور یک شاعر نیست؛ بلکه فرصتی برای بازاندیشیدن ارزش‌های انسانی مانند همزیستی، عدالت، محبت و اخلاق می‌باشد. سعدی به ما آموخت که انسانیت مرزی فراتر از مرزها دارد و سخن نیکو قرن‌ها زنده می‌ماند. به این ترتیب، روز بزرگداشت وی، یادآور جاودانگی فرهنگ و ادب ایرانی است.
